هر درسی ، بدون توجه به ماده ، موضوع و کلاس درس مربوط ، بر اساس یک سری اصول ، عوامل و عملکردهای روانشناختی و تربیتی ، مبتنی است و معلم برای ارائه تدریس موفق و مؤثر ، باید درباره ی این اصول ، عوامل و پدیده ها ، اطلاعات و تجارب عملی کافی داشته باشد . این عوامل و پدیده ها را می توان به شرح زیر خلاصه کرد :
دانش آموز هنگامی مطالب و مفاهیم درس را بهتر و آسانتر یاد می گیرد ، که از هر نظر آمادگی لازم را داشته باشد ؛ یعنی هم نیاز به یادگیری را احساس کند و هم بتواند یاد بگیرد و تجارب و آموخته های خود را به موضوع درس جدید ارتباط دهد ؛ از این رو معلم باید راهی برای شروع و مقدمه درس پیدا کند . هدف معلم از مقدمه چینی این است که دانش آموزان را به فضای درس بکشاند و دقتشان را برانگیزد ؛ بطوری که بی اختیار به درس توجه کنند . اگر توجه ی دانش آموزان در هنگام شروع درس جلب نشود ، دیگر به سختی می توان در ادامه ی درس ، توجه ی آنها را جلب کرد . موفقیت تدریس معلم در بیشتر درسها بر دقایق اولیه ی کلاس ، شکل مقدمه ، روش اجرا و نتیجه ای که دانش آموزان از آن می گیرند ، بستگی دارد و اگر معلمی در این مرحله از شروع درس هراسان و مضطرب باشد و بدون اعتماد به نفس عمل کند ، نه تنها در آن درس موفقیتی نخواهد داشت ، بلکه در سایر درسها و در طول سال تحصیلی با مشکل جدی مواجه خواهد شد ؛ مخصوصاً این خطر برای معلم وجود دارد که دانش آموزان او را معلمی ضعیف بدانند .
ویژگی های مقدمه:
حواس دانش آموزان را متمرکز کند .
کوتاه باشد . البته مدت آن بستگی به نظر معلم دارد .
آسان و مفهوم آن با سطح سنی و ذهنی دانش آموزان متناسب و هماهنگ باشد .
درس را بطور ضمنی و غیر مستقیم به دانش آموزان معرفی کند .
به تجارب و دانستنی های قبلی دانش آموزان متکی باشد و توجه و دقت آنها را برانگیزد .
انگیزه تفکر و پرسش و پاسخ را در دانش آموزان ایجاد نماید .
دانش آموزان را برای آموختن موضوع جدید تشویق کند .
مراجعه به درس قبلی
معلم در آغاز درس ، ناگزیر است به درس قبلی مراجعه کند ،
تا از میزان و کیفیت یادگیری دانش آموزان آگاه شود و درس را بر پایه ی محکمی قرار بدهد ؛ بخصوص که در بیشتر درسها ، موضوعها کاملاً به هم پیوستگی دارند و دانش آموزان باید این پیوستگی و وحدت را دریابند . معلم در این مرحله از تدریس باید به نکات زیر توجه کند :
معلم ضمن مراجعه به درس قبلی باید دانش آموزان ضعیف و یا آنهایی که خوب مطالعه نکرده اند ، بشناسد و به نقاط ضعف آنها پی ببرد
موضوع درس
موضوع درسی باید از لحاظ کمی با سن زمانی و عقلی دانش آموزان متناسب باشد .
تفاوتهای فردی آنها را کاملاً در نظر بگیرد.
اگر موضوع درسی خشک و خسته کننده باشد ، معلم می تواند با تنظیم آن در یک قالب فکری جامع و منطقی ، درس را برای دانش آموزان نشاط انگیز کند .
روش تدریس
نقش اساسی معلم در تدریس این است که موقعیت آموزشی را چنان فراهم و آماده سازد ، که دانش آموزان شخصاً فعالیت کنند .
هیچ یک از روشهای تدریس ، روش قطعی و کامل نیست ؛
بنابراین ، معلم باید از این روشها الهام بگیرد و خود بهترین و مناسب ترین روش را کشف کند ؛ ولی آنچه که مسلم است ، هر قدر روش تدریس ، روش فعالتر باشد ، یعنی دانش آموز شخصاً فعالیت کند ، بفهمد ، اختراع کند و یا اختراعی را بازسازی کند ،
می توان امیدوار شد که در آینده فردی بارآید که توانایی تولید و آفرینش را داشته باشد . بطور کلی روش تدریس خوب دارای ویژگیهای زیر است :
روش تدریس باید با موضوع درسی مناسب باشد ؛ زیرا هر ماده درسی ، روش آموزشی خاصی دارد که یادگیری آنرا آسان می کند .
روش تدریس باید با رغبت های دانش آموزان به بازی و حرکت و کنجکاوی سازگار باشد ، زیرا در این صورت دانش آموزان از یادگیری و فعالیتهای مربوط به آن لذت خواهند برد .
روش تدریس باید تفاوتهای فردی موجود میان دانش آموزان را در نظر بگیرد .
روش تدریس باید فاصله های نشاط انگیز را در هر درس دارا باشد ، تا از پیدایش خستگی در دانش آموزان جلوگیری شود .
پرسش و پاسخ
معلم از طریق خوب پرسش کردن می تواند دانش آموزان را به یادگیری مؤثر هدایت کند . بطور کلی پرسشهای متوالی و تبادل نظر و اندیشه میان معلم و دانش آموزان ، کلاس را از حالت خشکی و یکنواختی خارج می کند و محیطی گرم و صمیمی برای یادگیری بیشتر بوجود می آورد . پرسشهای پیگیر یکی ار بهترین وسیله ها جهت بالا بردن میزان مشارکت دانش آموز در بحثهای کلاسی است . این گونه پرسشها توسط معلم به شکلی منظم و پی در پی و بلافاصله پس از اولین پاسخ دانش آموز مطرح
می شوند . هدف از پرسشهای پیگیر ، راهنمایی و هدایت دانش آموز برای رسیدن به پاسخ مورد نظر است . در واقع با اینگونه سؤالها ، معلم ذهن دانش آموز را تحریک می کند ، توجه ی دانش آموز به پاسخ های خود بیشتر می شود ، تا با تمرکز حواس و با تفکر بیشتر ، مسئله را مورد دقت و بررسی قرار دهد و پاسخ هایی که ناشی از تفکر عمیق تر و پخته تر است ، ارائه نماید . استفاده از این روش باعث می شود که دانش آموز با پرورش پاسخ های اولیه ی خود به سطوح بالاتر یادگیری برسد و مفهوم جدیدی یاد بگیرد ؛ همچنین پرسشهای پیگیر دانش آموز را یاری می دهد که پاسخ های خود را روشن تر ، صحیح تر ، دقیق تر و عمیق تر بیان کند . این تکنیک شبیه به روش تدریسی است که سقراط در یونان قدیم بکار می برد . سقراط به جای پاسخ مستقیم به پرسش دانش آموز ، سؤالی که ذهن دانش آموز را برانگیزد ، از او می پرسید . پرسشهای پیگیر برای هر کدام از شش سطح یادگیری حیطه ی شناختی مناسب هستند . معلمان تازه کار و حتی مجرب ،
در سطح پرسش به نکات زیر توجه کنند :
پرسشها نباید فقط حافظه و دانستنی های دانش آموزان را بسنجد .
پرسشها باید به گونه ای مطرح شوند که دانش آموز در پاسخ به آنها فقط به بلی یا خیر و یا یک جمله کوتاه اکتفا نکند .
معلم در دریافت پاسخ از دانش آموز نباید عجله کند ؛ زیرا اگر دانش آموز از لحاظ زمانی تحت فشار قرار گیرد ، مسلماً بدون تأمل و اندیشه پاسخی را مطرح خواهد کرد که احتمال اشتباه در آن زیاد است .
معلم باید با طرح پرسشهای متوالی و پیگیر دانش آموزان را در دستیابی به نتیجه ی نهایی ، راهنمایی و هدایت نماید .
معلم باید پرسشهای خود را طوری مطرح کند که همه ی دانش آموزان برای یافتن آن به تفکر بپردازند .
معلم نباید پاسخ ها را تکرار کند ؛ زیرا این کار وقت کلاس را می گیرد و هم به بی توجهی و بی دقتی دانش آموزان منجر می شود .
معلم باید سعی کند تا پرسشهایی را که دانش آموزان ، خارج از موضوع درس مطرح می کنند ، به نحوی با موضوع درس ارتباط دهد
نظم و انضباط
بدون نظم و انضباط در کلاس ، معلم عملاً قادر به انجام هیچ کاری نیست . معلم باید نظم بخشیدن به کلاس درس را پیش نیاز تدریس بداند و همیشه پس از برقراری آرامش در کلاس ، تدریس را شروع کند . اگر معلم از قبل برنامه و آمادگی لازم را برای اداره ی کلاس و تدریس داشته باشد ، از بسیاری از دردسرها و مشکلات احتمالی کلاس و فشارهای روانی و عصبی ناشی از آن پیشگیری خواهد کرد . مسلماً بسیاری از رفتار و اَعمال نامطلوب و شرارت دانش آموزان از آنجا ناشی می شود که آنها واقعاً
نمی دانند در مقابل مشکلات چه باید بکنند و از اموری که باید انجام دهند ، آگاهی لازم را ندارند و یا اینکه در انجام فعالیتها و تکالیف خود ناتوان هستند . معلم می تواند با ارائه اطلاعات مناسب ، دانش آموزان را در جهت رفع موانع و مشکلات خود ،
یاری نماید ، و توانایی هایشان را برای حل مشکلات و انجام تکالیف افزایش دهد ؛ همچنین معلم باید تلاش کند روشهای تنبیهی را بلافاصله پس از مشاهده ی عمل خلاف در کلاس به کار گیرد . تا دانش آموز خاطی به ارتباط بین عمل خود و نتیجه ی
آن پی ببرد . معمولاً برخی از مسائل مربوط به کنترل کلاس ، بطور غیرمنتظره و ناگهانی پیش می آیند که مستلزم راه حلهای ابتکاری و مدبرانه ای است . اگر معلم در این زمینه ها از تجارب و آگاهی لازم و کافی برخوردار نباشد ، بطور یقین واکنش و عکس العملهای او در برخورد با بی نظمی و آشوب های کلاسی ،
بی اثر و یا مخرب خواهد بود ؛ بنابراین ، معلم باید با استفاده از تجارب و اطلاعات همکاران و با انجام مطالعات لازم در زمینه های روانشناسی و علوم تربیتی ، شیوه ها و راهکارهای برخورد با بی نظمی های کلاسی را از قبل پیش بینی و با آمادگی بیشتری در کلاس حاضر شود .
وضعیت کلاس درس
کلاس درس باید به اندازه کافی روشن باشد ، زیرا نور کم یا زیاد موجب خستگی و کاهش فعالیت دانش آموزان می شود و انضباط کلاس را بهم می زند .
دانش آموزان باید از لحاظ نشستن در کلاس راحت باشند ، فضا و جای مناسب برای کار و فعالیت داشته باشند .
نحوه ی قرار گرفتن صندلی ها یا میز و نیمکت طوری باشد که موجب حواس پرتی دانش آموزان نشود .
فضای کلاس باید جذاب و نشاط آور باشد ، برای این کار می توان از عکس ها ، نقشه های رنگی و مانند آنها استفاده کرد ،
که علاوه بر زیبایی و ایجاد شادابی در کلاس ، می تواند برای دانش آموزان از نظر یادگیری موضوعات مختلف درسی بسیار مفید و مؤثر باشد .
کلاس درس باید از هر نظر نشاط انگیز و محرک کنجکاوی و یادگیری باشد و این کار به خلاقیت معلم در تصمیم گیریهای کلاسی بستگی دارد .
وسایل کمک آموزشی در تدریس
تجارب روانشناسی کودک و روانشناسی تربیت ، ثابت کرده اند که کودک امور مادی و محسوس را زودتر از امور معنوی و انتزاعی می فهمد ؛ از اینرو ، قواعد کلی تدریس تأکید می کنند که تدریس به کودکان با محسوسات آغاز شود و به همین سبب به کار بردن وسایل کمک آموزشی در تدریس کاملاً ضرورت دارد .
یکی از یافته های روانشناسی این است که هرگاه در یادگیری یک امر ، دو حس یا بیشتر با همدیگر همکاری کنند ، فراموشی کمتر اتفاق خواهد اُفتاد و ما ، در کاربرد وسایل کمک آموزشی یا به اصطلاح سمعی و بصری ، حواس مختلف دانش آموزان را در آنِ واحد به کار می اندازیم و این کار یادگیری آنها را آسان
می کند و میزان آنرا بالا می برد ؛ بنابراین ، معلم باید وسایل کمک آموزشی لازم برای توضیح درس خود را پیش بینی کند و نیز چگونگی و موارد استفاده از این وسایل را روشن نماید ، تا در هنگام تدریس به موقع از آنها استفاده کند و برای دانش آموزان مؤثر و سودمند واقع شوند .
خلاصه درس
بیشتر متخصصان تعلیم و تربیت توصیه می کنند که معلم باید در پایان تدریس خود ، خلاصه ای از نکات مهم درس را روی تخته گچی یا وایت بورد بنویسد و یا به صورت شفاهی به دانش آموزان بگوید .
معلم باید در خلاصه درس ، شرایط زیر را رعایت کند :
در ارائه خلاصه درس ، باید ترتیب منطقی درس رعایت شود .
خلاصه درس باید در برگیرنده ی نکات مهم درس و همراه با ذکر مثالهای لازم برای توضیح هر یک از نکات باشد .
خلاصه نویسی روی تابلوی کلاس ، حتماً باید بوسیله ی خود معلم و با خطی خوانا انجام گیرد و در صورتی که خلاصه نویسی دارای کلمات دشواری باشد ، باید معلم آن کلمات را مشخص کند و سپس آنها را به دقت و شمرده بخواند .
خلاصه نویسی ممکن است باعث شود که دانش آموزان خود را از مراجعه به کتاب درسی و مطالعه ی عمیق بی نیاز احساس کنند ؛ از اینرو معلم باید خلاصه ی درس را به گونه ای تهیه و تنظیم کند که دانش آموزان به مطالعه نیازمند شوند .
کاربرد آموخته ها
کاربرد آموخته ها میزان موفقیت مارا در آموختن یک درس نشان می دهد . در اینجا باید میان کاربرد و گفتگو با دانش آموزان فرق بگذاریم ؛ زیرا گفتگو یا مذاکره با دانش آموزان ، میزان محفوظات آنها را روشن می کند ، در حالی که هدف کاربرد این است که معلومات یا آموخته های دانش آموزان را در ذهن آنها تثبیت کند ؛ به علاوه ،کاربرد معلومات ، میزان فایده آنها را در زندگی نشان می دهد . وقتی که دانش آموزان آنها را در زندگی عملی و حل مسائل به کار می برند ، به ارزش و اهمیت واقعی آنها شخصاً پی می برند و این نیز علاقه ، رغبت و فعالیت یادگیری آنها را افزایش می دهد . هر ماده درسی را کاربرد خاصی است که با کاربرد درسهای دیگر فرق می کند و حتی در باره ی یک ماده درسی کاربرد ایده آلی وجود ندارد ، بلکه کاربرد هر ماده یا موضوع درسی به قدرت ابتکار معلم بستگی دارد . کاربرد بعضی از درسها براحتی در زندگی عملی امکان پذیر است ، مانند اخلاق و بهداشت ، که خود زندگی ، محک اساسی میزان فهم دانش آموزان درباره ی این قبیل درسهاست ؛ یعنی از روی رفتار دانش آموزان
می توان دریافت که چقدر این درسها را فهمیده اند و می توانند آموخته های خود را عملاً به کار ببرند . از جمله ویژگیهای آموزش و پرورش جدید این است که می کوشد دانش آموزان را عملاً توانا سازد . تا آنها تنها به حفظ کردن اکتفا نکنند ، بلکه موارد و چگونگی کاربرد آموخته های خود را نیز دریابند و عملاً از آنها استفاده کنند .
آمادگی قبلی
موفقیت هر معلم در کارش به آمادگی قبلی او برای تدریس بستگی دارد . معلمی که به معلومات و یا اطلاعات موجودش قناعت می کند ، به تدریج به رکود ذهنی و ضعف علمی دچار خواهد شد و این امرنیز از ارزش و اعتبار او خواهد کاست.
معلم قبلاً باید بداند که درس خود را از کجا شروع و کجا پایان خواهد داد ، وگرنه وقت کلاس را تلف می کند و به نظم و انضباط آن لطمه می زند .
آماده کردن درس ، کمیت وکیفیت معلوماتی را که باید به دانش آموزان داد ، روشن ومعین کند .
مطالعه ی قبلی ، معلم را از صورت ماشینی شدن در تدریس در می آورد ، و کار او را همیشه تازه می گرداند.
تهیه طرح درس
یکی دیگر از مهارتهای بسیار مهم معلم پیش از تدریس ، تهیه و تنظیم طرح درس است . طرح درس ، نقشه و راهنمایی است که معلم براساس آن محتوای آموزشی را راحتتر ، دقیقتر و منظم تر به دانش آموزان ارائه می دهد ، به بیان دیگر ، طرح درس برنامه ای
مدون و سنجیده است که معلم قبل از تدریس برای یک جلسه ی
درس تهیه می کند ؛ یعنی شرح کامل جریان تدریس و تمامی فعالیتهایی را که قصد دارد ، در کلاس درس انجام دهد ، در آن می گنجاند . برای طرح درس ، الگوهای مختلفی وجود دارند که ممکن است از لحاظ ظاهری با هم متفاوت باشند ؛ ولی معمولاً اصول و کلیات تمامی طرح درسها شبیه به یکدیگر است . داشتن طرح درس برای هر معلم بسیار لازم و ضروری است ؛ زیرا :
معمولاً معلمان نمی توانند تمام مراحل و جزئیات تدریس را در ذهن خود نگه دارند ، ولی داشتن طرح درس این مشکل را برطرف می سازد .
از آنجا که طرح درس براساس اصول و قواعد معینی تهیه و تنظیم می شود ، باعث می گردد که عوامل اصلی در جریان تدریس در نظر گرفته شوند .
طرح درس ، توجه ی معلم را به انتخاب روشها و فنون مناسب تدریس برای درسهای مختلف جلب می کند .
معلمی که بدون برنامه ، طرح درس و آمادگی قبلی در کلاس حاضر می شود ، با ناکامی روبرو می شود .
ارزشیابی
یکی از فنون تعلیم و تربیت که هیچ معلمی از آن بی نیاز نیست ، آشنایی با شیوه های نوین ارزشیابی است . ارزشیابی از یک طرف بعنوان کنترل کننده تمامی عناصر تعلیم و تربیت ، مانند هدف ، برنامه ، روش و وسایل آموزشی و از طرف دیگر بعنوان روشی برای شناخت و هدایت فعالیتهای تحصیلی دانش آموزان به شمار می رود . ارزشیابی یکی از ارکان اصلی و جدایی ناپذیر آموزش و پرورش است ؛ بنابراین ، یکی از صلاحیتهای فردی برای اِحراز شغل معلمی ، داشتن دانش نظری و مهارت عملی در زمینه ی ارزشیابی است . ارزشیابی ، بخشی از فرایند آموزش و پرورش است ، که براساس آن اطلاعات لازم در مورد یادگیری یا آموخته های دانش آموز ، جمع آوری و تجزیه و تحلیل
می شود ، تا میزان تحقق هدفهای پیش بینی شده مورد قضاوت قرار گیرد . معلم برای برنامه ریزی ، تدریس و تصمیم گیری آگاهانه در فرایند آموزش و پرورش ، به اطلاعات زیادی در زمینه ی آمادگی و پیشرفت دانش آموزان و بازده فعالیتهای کلاس نیاز دارد .
نتایج ارزشیابی های مستمر و مبتنی بر موازین علمی او را قادر خواهد ساخت ، که پاسخ بسیاری از پرسشهای زیر را پیدا کند و براساس این آگاهیها در مورد برنامه ریزی تدریس ، تصمیم های درست بگیرد.
شخصیت معلم
شخصیت معلم از عوامل بسیارمؤثر در تدریس ، هدایت و رهبری دانش آموزان در کلاس درس است . مدرسه با همه ی تدابیر و فعالیتهایش بیش از هر چیز به شخصیت معلم بستگی دارد و همه ی عوامل آموزشی تحت تأثیر او می باشند . « ابن خلدون »
می گوید : در شناخت میزان و کیفیت فرهنگ و تمدن یک جامعه ، پیش از هر چیز این سؤال مطرح می شود که معلمان آن جامعه چه کسانی هستند ؟ امروزه کشورهای پیشرفته و حتی فوق صنعتی ، با وجود پیشرفتهای خارق العاده تکنولوژی ، مخصوصاً تکنولوژی آموزشی ، باز هم معلم ارزش و اعتبار خاص خود را دارد و هنوز هیچ ماشینی نتوانسته است جای او را بگیرد. پس هیچ سازمان تربیتی ، در هیچ شرایطی ، نمی تواند اهمیت و ارزش معلم را انکار کند ، که در این صورت ارزش انسانی ا انکار کرده است ؛ به همین سبب ، امروز در همه ی کشورهای مترقی ، قبل از اینکه به برنامه ی درسی ، ساختمان و وسایل آموزشی بیندیشند ،
به فکر معلم هستند ؛ زیرا همگی این واقعیت را دریافته اند و پذیرفته اند که هیچ یک از آنها بدون وجود معلم خوب تربیت شده ، نمی تواند منشأ اثر مطلوب واقع شود . اگر چه ویژگیهای شخصیتی معلم ممکن است در موقعیتها ، شرایط و محیط های مختلف ، متفاوت باشد ، اما بطور کلی ویژگیهای شخصیتی او را می توان به شرح زیر خلاصه کرد :
معلم نباید هیچ گونه کمبود بدنی که توجه دانش آموزان را جلب کند ، داشته باشد .
معلم باید از سلامت جسمانی ، عاطفی و روانی برخوردار باشد ، تا بتواند وظیفه اش را به خوبی انجام دهد .
حرکات معلم در کلاس باید گویای معانی درس او بوده و در فهم آنها به دانش آموزان کمک کند .
دید و نظر معلم باید همه ی دانش آموز را در بر گیرد ، بطوریکه هر دانش آموز احساس کند که مورد توجه و محبت معلم است و این احساس پیدا نشود که معلم به یکی از آنها بیشتر توجه دارد و بقیه را فراموش کرده است .
معلم باید بتواند با بیان خوب و رسا ، گفته های خود را در قالب کلمات مناسب و بسیار ساده و شیرین بیان کند ، تا دانش آموزان بتوانند براحتی آنرا درک کنند .
معلم و دانش آموزان باید بتوانند در یک محیط عاطفی سالم زندگی کنند ، نه اینکه نسبت به هم سردی و بی تفاوتی نشان دهند .معلم باید بتواند هنگام تحریک احساسات و عواطفش ، بر اعصاب خود مسلط باشد و قیافه اش همیشه خوشحالی او را نشان دهد .
موفقیت معلم بیشتر بر میزان هوش ، سرعت فهم و انتقال و عمق تفکرش بستگی دارد و باید در مشاهداتش دقیق باشد ؛ بتواند با دانش آموزان با بی نظری و تعصب بحث کند و قدرت برانگیختن یادگیری آنها را دارا باشد .
معلم باید بطور روزانه اهداف تدریس خود را مشخص کند و براساس آن طرح درس تهیه نماید و سپس در کلاس درس حاضر شود .
زبان معلم باید با سطح فهم و سن دانش آموزان متناسب باشد ، در ماده و موضوع درس خود ، با آخرین یافته های علمی آشنا باشد .
خلاصه اینکه ، معلم باید از لحاظ شخصیت چنان باشد که دانش آموزان او را به عنوان یک رهبر و راهنمای مطلع ، مهربان و صدیق بپذیرند و الگوی رفتار خود قرار دهند ؛ زیرا تا معلم از چنین پذیرشی از طرف دانش آموزان برخوردار نباشد ، موفقیت مطلوب را بدست نخواهد آورد.
منابع ————————
شعاری نژاد ، علی اکبر ( ۱۳۸۷) : روانشناسی تربیت و تدریس ، اطلاعات : تهران .
صفوی ، امان الله ( ۱۳۶۲ ) : درس معلمی ، دفتر برنامه ریزی و تألیف کتب درسی .
تهران .
پاشا شریفی ، حسن ( ۱۳۶۳ ) : شیوه های ارزشیابی از آموخته های دانش آموزان ، دفتر برنامه ریزی و تألیف کُتب درسی : تهران .
پورعلیرضاتوتکله ، علی ( ۱۳۹۱ ) : مجموعه مقالات تربیتی ، چاپ دوم ، دهسرا :
رشت .
پورعلیرضاتوتکله ، علی ( ۱۳۹۱ ) : مهارتهای حرفه ای معلم ، دهسرا : رشت .
پورعلیرضاتوتکله ، علی ( ۱۳۹۳ ) : پیش دبستان و کودک پیش دبستانی ، دهسرا :
رشت .
پورعلیرضاتوتکله ، علی ( ۱۳۸۷ ) : « آموزش در چارچوب روانشناسی » ، مجله رشد تکنولوژی آموزشی ، شماره پی در پی ۱۹۷ ، ص ۳۴-۳۲ .
