پرورش خلاقیت

پرورش خلاقیت

(موانع و راهکارها)

خلاقیت یعنی:«توانایی دیدن چیزها به شیوه های جدید، شکستن مرزها و فراتر رفتن از چارچوب ها، فکر کردن به شیوه ای متفاوت، ابداع چیزهای جدید، استفاده از چیز های نا مربوط و تبدیل آن به شکل های جدید». خلاقیت یعنی حل مسئله به روش جدید.

 خلاقیت، یک فرایند ذهنی است که از فرد معینی و در یک زمان مشخص دیده می شود؛ فرآیندی که در نتیجه آن، یک اثر جدید ، اعم از ایده یا چیزی نو و متفاوت ، تولید می شود. تولید جدید و متفاوت، می تواند کلامی یا غیر کلامی و عینی یا ذهنی باشد.

خلاقیت می تواند خلق اشکال یا صورت های جدیدی از ایده ها یا تولیدات کهنه باشد. در این صورت، اغلب فکرها و ایده های گذشته، اساس خلاقیت های تازه است. خلاقیت امری انحصاری است و حاصل تلاش فردی و تنها یک موقعیت یا مسئله عمومی نیست؛ از این رو، فردی ممکن است چیزی را خلق کند که قبلاً هیچ گونه سابقه ذهنی از آن نداشته باشد.

عوامل موثر در خلاقیت کودکان و نوجوانان

1- خلاقیت، امری فردی و شخصی است و هر کسی متناسب با توانایی های فردی و منحصر به فرد، می تواند به توسعه و گسترش آن اقدام نماید، جهت تقویت این امر، باید به سراغ توانایی های فردی و منحصر به فرد رفت و به ارزیابی آن پرداخت.

2-میزان حساسیت در درک مسائل، نقش مهمی در خلاقیت دارد؛ بنابراین، با افزایش و گسترش دقت و حساسیت در درک مسائل، می توان به توسعه خلاقیت فردی کمک کرد.

3- آزمایش، تجربه و کنکاش، رابطه مستقیمی با خلاقیت دارند؛ پس برای رشد آن، باید از طریق افزایش تجربه، پژوهش و انجام آزمایش های متنوع و متکثر، اقدام کرد.

4- اندیشه تخیلی، یکی از راه های مؤثر در برانگیختن قدرت خلاقیت محسوب می شود؛ 5-خلاقیت، با استقلال فکر و اعتماد به نفس همراه است؛2 از این رو، برای رشد و گسترش خلاقیت، برخورداری از اعتماد به نفس، کاملاً ضروری و لازم است.

6-خلاقیت از طریق بیان احساسات و برداشت های شخصی، غنی تر و عمیق تر می گردد؛

7- خلاقیت، توسعه آگاهی، توانایی جذب و بهره مندی از همه نعمت های زندگی است.

8- اوقات فراغت، همواره بستر مناسبی برای خلاقیت هاست. از آن جا که ذهن انسان در اوقات فراغت، به فعالیت موظفی مشغول نیست، انسان می تواند فارغ از قالب های از پیش طراحی شده، پیرامون مسائل مورد علاقه، فعالیت داشته باشد

9-جذابیت در محیط کار و زندگی.

10-پر کردن محیط از اسباب بازیهای گوناگون

11-دانش آموز باید از یک فرایند خلاقیت کمک بگیرد و آنرا به کار بندد.

12-نقش بازی کردن توسط کودکان و نوجوانان.

خلاقیت چه ویژگیهایی دارد؟

1. خلاقیت فرایندی فکری و روانی است.

2. محصول خلاقیت می تواند به شکل یک اثر، یک ایده، یک راه حل، یک شیء و یا هر چیز دیگری ظهور کند.

3. محصول خلاقیت، پدیده ای نو و جدید است.

4. محصول خلاقیت اثری است که علاوه بر تازگی دارای ارزش نیز باشد.

5. خلاقیت یک توانایی عمومی است و در همه ی افراد کمابیش وجود دارد.

6. خلاقیت قابل پرورش است و با محیط اجتماعی – فرهنگی ارتباط مستقیم دارد.

ویژگیهای افراد خلاق:

* دارای گنجایش فکری و ذهنی زیادی اند.

* علاقه آنها به مسائل علمی، هنری، فرهنگی و اجتماعی بیشتر و دامنه اطلاعات آنها

در این زمینه وسیع تر است.

* درباره مسائل انتزاعی، در مقایسه با عینی و ملموس، بهتر و عمیق تر می اندیشند.

* دوست دارند که در مباحث عقیده خود را بیان کنند، ولی اصرار به تحمل عقاید خود ندارند.

* انعطاف پذیرند و بیانشان دارای طنز است.

* محافظه کار نیستند و بیشتر خطر می کنند.

* علاقه های فراوان و متنوع دارند و دارای فرایندهای غیرمتعارف فکری اند.

*در فکر و عمل از اصالت و نوآوری بیشتری برخوردارند.

* دارای زندگی تخیلی بوده، درگیری بیشتری با رویاهای خیالی دارند.

* استقلال طلب اند و دوست ندارد که از راه و روش زندگی دیگران پیروی کنند.

*اعتماد به نفس خوبی دارند و در مقابل ناکامی ها کمتر دلسرد و مایوس می شوند.

*از معیارها، رسوم و ارزشهای اجتماعی که به نظرشان قابل قبول نیستند کمتر پیروی

می کنند و بیشتر متکی به قضاوت شخصی خودند.

*در رابطه با دیگران رک، صریح و درستکارند.

*به مسائل مذهبی همچون ارزش ها، معنی زندگی و این قبیل امور توجه می کنند.

*بر غرایز خود تسلط بیشتری داشته، شخصیت رشد یافته تری دارند و کمتر دچار اختلال روحی و روانی می شوند.

* دارای حافظه ای دقیق اند و به جزئیات مسائل توجه می کنند.

*توانایی انجام کارهای پیچیده را دارند.

فرایند خلاقیت

مراحل خلاقیت عبارتند از :

1- مرحله آمادگی: کنجکاوی، درک مشکل، علاقه و آمادگی برای حل آن، مکالمه درونی با خود یا مکالمه خیالی بین خود و فردی دیگر از ویژگی های این مرحله است.

2- مرحله نهفتگی: این مرحله حالت نیمه هوشیار و رؤیا مانند دارد؛ حالتی که انسان بدون وجود احساس ذهنی به کاری اشتغال دارد و به بینش هایی دست می یابد. کشف روابط موجود با استفاده از تجزیه و تحلیل درباره آنچه آموخته در این مرحله اتفاق می افتد.

۳-مرحله کشف و اشراق: در این مرحله جرقه بصیرت و دانایی ناگهان به ذهن می رسد که چنانچه با استدلال منطقی همراه باشد به حل مشکل می انجامد. در این مرحله کودکان اندیشه های خود را در قالب کلمات می ریزند.7

۴-مرحله مرور: در این مرحله برای رسیدن به هدف نهایی با تمرکز شدید فکری، پشتکار، توان فراوان و صرف نیرو به طور مرتب مسئله را دنبال می کنند و غالباً در خلوت و تنهایی کار انجام می شود.

موانع فردی خلاقیت

این موانع دشمن خلاقیت آدمی محسوب می شوند:

1- عدم اعتماد به نفس سد بزرگی در نرسیدن به خلاقیت است.

2- ترس از انتقاد و شکست.

3- تمایل به یکرنگی و همگونی.

4- عدم تمرکز ذهنی.

۵-عدم انعطاف پذیری.

موانع خلاقیت در محیط مدرسه

1-تاکید بر نمره درسی بعنوان معیاری برای خوب بودن دانش آموز.

2-روشهای تدریس معلم.استفاده از روشهای تدریس قدیمی مانع شکوفایی استعدادهای دانش آموزان می شود لذا معلمین عزیز جهت ایجاد خلاقیت در دانش آموزان میبایستی روشهای نوین تدریس را بکار گیرند.

3-عدم آشنایی معلم با روشهای پرورش خلاقیت دانش آموزان.

4-نبود امکانات لازم بمنظور پرورش استعدادها و ایجاد خلاقیت.

5-استفاده از کتب درسی بعنوان تنها منبع آموزشی.در این خصوص ابتکار عمل از دانش آموزان سلب می شود و احساس می کنند که فقط میبایستی در چارچوب کتاب کار کنند.

6-عدم پذیرفتن طرحها و ایده های جدید از طرف معلم و یا سایر دانش آموان و مسئولین مدرسه.

7-عدم توجه معلم به تفاوتهای فردی در کلاس.

8-ارائه تکالیف سنگین درسی به دانش آموزان جهت کردن وقت آنان.در این صورت ، دانش آموزان فرصتی برای پرداختن به کارهای خلاقانه پیدا نمی کنند.

9-تحقیر و تمسخر دانش آموزان و بخاطر ایده هایشان.

10-پایین بودن اعتماد بنفس در دانش آموزان ،یکی دیگر از موانع خلاقیت است.

11- تأکید بسیار بر مهارت های کلامی و دروس نظری.

12- نحوه نگرش معلم.

13- نحوه نگرش دانش آموزان.

موانع خلاقیت در منزل:

*تأکید بیش از حد والدین بر هوش و حافظه.

*قرار دادن قوانین خشک و دست و پا گیر در منزل:به طور مثال تعیین مقدار درس خواندن در روز، رأس ساعت معین خوابیدن و استفاده از لوازم خاص، فرزند را تدریجاً به قالبی و تکراری رفتار کردن عادت می دهد. رفتار کلیشه ای و تکراری نقطه متضاد خلاقیت است.

*انتقاد مکرر از رفتارهای فرزند:ارزیابی پی در پی رفتارهای فرزند و انتقاد از کارهای او در خانواده، آزادی، امنیت خاطر و اعتماد به نفس فرزند را مختل می سازد و جرأت ابراز هرگونه اندیشه جدید را از بین می برد.

*عدم وجود حس شوخ طبعی در محیط منزل.

*تأکید افراطی بر جنسیت فرزند.

*ایجاد رقابت ناسالم بین فرزندان.

*عدم شناسایی علایق درونی فرزندان.

*دلسرد کردن خود به عنوان یک عامل بازدارنده در منزل و یا مدرسه

*کمرویی که خود مانع خلق ایده هاست

*کمبود پشتکار وتحمل کودکان

*محدود کردن کنجکاوی کودکان

*سرکوب خیالبافی کودکان

*ریشخند کردن کودکان برای پاسخ های غیرمعمول و غیر کلیشه ی-توسط والدین

موانع خلاقیت توسط جامعه، سنت و فرهنگ

مفاهیم متفاوتی هستند اما هر یک، رفتارها، ارزش ها و نگرش های خاصی را دیکته می کنند که این ها به شکل انتظارات منتقل می شوند.ویا ممکن است محدودیتهایی را برای افراد بوجود آورند.قوانین،شغل،آداب و رسوم،ترس از عدم استقبال اجتماعی از دیگر موانع خلاقیت بشمار می روند.

راههای افزایش خلاقیت در کودکان و نوجوانان

١- محیطی مناسب برای انجام کارهای خلاق آنها فراهم نمایید.

٢- امکانات و وسایل مورد نیاز را در اختیار آنها قرار دهید تا به کمک آنها خلاقیت ها ی خود را ابراز نمایند. (مانند:نقاشی و طراحی و…)

٣- کارهای خلاق کودکان را تشویق کنید و آنها را در معرض نمایش قرار داده و از ارزیابی بیش از حد آنان خودداری کنید.

۴-خودتان به انجام کارهای خلاق بپردازید و اجازه دهید کودکان شاهد کارهای خلاق تان باشند.

۵- به شیو ه های آموزشی در خانواده و مدرسه خود توجه داشته باشید.

۶- برای کارهای خلاق دیگران ارزش قائل شوید.

٧- از تأکید بر تصورات قالبی در خصوص جنسیت کودکان شدیداً خودداری نمایید. ( به عنوان مثال دختر ماشین بازی نمی کند، پسر عروسک بازی نمی کند یا پسر گریه نمی کندو…).

٨- امکان شرکت در فعالیت ها و کلاسهای ویژه را برای آنان فراهم نمایید.

٩- اگر مشکلات یا گرفتاریهایی در خانواده ویا مدرسه وجود دارد از آن مشکلات به شیوه مثبتی استفاده کنید و با تشویق به کودک خود اجازه ابراز احساسات و اظهار نظر بدهید.

١٠- توجه داشته باشید که استعداد فقط سهم کوچکی از خلاقیت است و تمرین و نظم بخشیدن به آن بسیار مهم است.

١۱- در حضور جمع ،کودک و یا نوجوان را خلاق معرفی نکنید؛ در غیر این صورت اطرافیان انتظارات بیش از حدی ازآنان خواهند داشت.

١٢- با آنها خود شوخ طبع و مهربان باشید.

13داشتن استقلال و حق انتخاب آنان امری ضروری است.

14- پاداش دهید.

15- تعریف، تایید و ستایش کنید.

16- خودپنداره یا تصویری که هر فرد از خودش در ذهن دارد، می تواند باعث افزایش خلاقیت یا مانع آن باشد

17- نترسیدن از شکست را به آنان آموزش دهید.

18- فرصتی برای کشف مجهولات ایجاد کنید.

۱۹-دانش آموزان را به مطالعه و کسب اطلاعات در تمام زمینه ها تشویق کنید.

20-با استفاده از روشهای پرورش خلاقیت (بارش مغزی و حل مساله، پروژه و…) آنها را با مسائل حل نشده روبه رو کنید.

21- به آنها امنیت و آزادی عمل بدهید و به آنها اجازه دهید تا مسائل و نظرات و ایده های خود را اعلام کنند .

22- خودتان به فعالیتهای خلاقانه علاقه نشان دهید و در انجام تمرینات خلاقیت مشارکت کنید.

23- تفاوت های فردی را در نظر داشته باشید .

24- به دانش آموزان بیاموزید که ایده ها و افکار خود را یادداشت کنند .

25- برای تخیلات و افکار نو آنها ارزش و احترام قائل شوید.

26- فضایی برای طنز و شوخ طبعی در کلاس به وجود آورید

27-از وسایل و روشهای دیداری و شنیداری در کلاس بیشتر استفاده کنید.

28- به دانش آموزان بیاموزید که افکار و رفتارهای خود را بیش از حد مورد قضاوت و ارزیابی قرار ندهند.

29- آنها را عادت دهید که برای حل مسائل راههای متعددی را جستجو کنند.

30- اهمیت خلاقیت و آثار و نتایح آن را برای آنها توضیح دهید.

31- آنها را با زندگی نامه افراد خلاق آشنا کنید.

32- تغییراتی در محیط کلاس ایجاد کنید .مانند:تغییر دکور کلاس و…

33- به آنها پروژه های گروهی بدهید.

منبع: وبلاگ مشاور122