مقدمه
بازی کودگان از بدو تولد آغاز می شود و در مراحل رشد بازی و زندگی کودک چنان در هم تنیده می شوند که تفکیک آن ها دشوار و حتی غیر ممکن است . زیرا فعالیت های طبیعی کودکان به هنگام بازی متجلی می شود . کودکان نیازها و احساسات خود را در بازی ها بروز می دهند . آن ها در جریان بازی هدف ها را جستجو می کنند , اطلاعات را کسب می کنند و برای فعالیت های اجتماعی مهارت کامل را به دست می آورند . بنابر این هر چه محیط غنی تر باشد و هر چه شناخت در مورد بازی کودکان بیش تر باشد بازی کودکان معنای کامل تری می یابد و اهمیت آن بارزتر می شود .
ضرورت و اهمیت بازی
بازی که اغلب با فعالیت بدنی همراه است با رشد و تربیت اندام بچه ها , مهارت های جنبشی مناسب و آمادگی بدنی آن ها ارتباط نزدیک دارد .
کودکان با فعالیت های جسمانی به مهارت های حرکتی می رسند . در نتیجه آن ها را قادر می سازد تا از نظر جسمانی اطمینان ایمنی و اتکاء به نفس پیدا کنند , از طرف دیگر بازی در سطوح مختلف رشد وظایف متعددی را به عهده می گیرد , به طور مثال کودکان نیاز به اجتماعی شدن دارند و بازی فرصت مناسبی به آن ها می دهد تا رفتارشان را با دیگران هماهنگ کنند و چیزی را که شاید با دیده ی آن متفاوت است بپذیرند .
شواهد بسیاری دال بر وجود رابطه ی بین بازی و رشد شناختی نیز وجود دارد . افزایش مهارت در برنامه ریزی , توانایی حل مسئله , آفرینندگی , دست یافتن به دور اندیشی , رشد زبان , همه و همه در بازی کودکان متجلی می شود . زمان بازی زمان به دست آوردن دانش و تجربه است .
ارزش بازی
تردیدی نیست که بازی یکی از فعالیت های اساسی کودکان است و کودکان از طریق آن دنیای اطرافشان را می شناسند و آن را تجربه می کنند . کودکان در حین بازی می توانند به نتیجه ی رفتار خود پی ببرند و دیدگاه ها و احساساتشان را بیان کنند . کودکان در بازی فرصت می یابند از طریق خیال پردازی , آرزوهایشان را به واقعیت نزدیک کنند و در عین حال بر نگرانی ها و اضطراب خود فائق آیند و بالآخره کودکان در حین بازی می توانند به توانایی های جسمانی خود پی ببرند و در تقویت و ایجاد مهارت کوشش نمایند .
از این رو ارزش بازی در ابعاد گوناگون چون ارزش جسمانی , عاطفی , شناختی , اخلاقی و اجتماعی قابل توجه است .
ارزش اجتماعی بازی
کودکان از همان ابتدای تولد نسبت به محیط اطرافشان حساسیت نشان می دهند , در واقع محیط زندگی به مثابه ی اجتماع کوچکی است که کودک با قوانین گوناگون آن آشنا می شود و با افراد مختلف تماس پیدا می کند . به قول آدلر ـ بازی بیش از هر چیز یک تمرین اشتراکی است و کودک در طی این تمرین ها فرصت می یابد احساسات اجتماعی خود را ارضاء کند . مدرسه بازی , دزد و پلیس , دکتر بازی , آمادگی او را برای شناخت مشاغل اجتماعی بالا می برد . و حدود اختیارات آن ها را بارز می کند . بازی به کودک فرصت می دهد که تنها به خود نیندیشد و به اطرافیان نیز توجه کند و آن ها را به حساب آورد و از حالت خود محوری بیرون آید .
بنابراین کودکان به خصوص در بازی های گروهی با مفاهیمی چون توجه به مقررات , رعایت حقوق دیگران , سخت گیری , همدردی و همدلی آشنا می شوند . هر زمان که کودک چیزی در باره ی جهان و روابط آن کشف می کند به موازاتش چیزی در مورد خودش نیز در می یابد .
نمونه ای از بازی هایی که مفاهیم اجتماعی را بیان می کند .
فعالیت شماره (1)
نام بازی : انداختن توپ در سبد
وسیله بازی : یک عدد توپ و یک عدد سبد
محیط بازی : فضای باز و یا فضای بسته
تعداد بازیکنان : دو نفر یا بیشتر
هدف بازی : تقویت دست ها , تطابق چشم و دست , ایجاد تحرک و نشاط و رعایت نوبت و مقررات .
روش بازی : سبد را در جای مناسبی (در ارتفاع و یا روی زمین) قرار دهید و کودکان را به صف منظم کنید . در این مرحله باید مربی توپ را به سمت تک تک بچه ها پرتاب کند . کودک پس از گرفتن توپ باید آن را درون سبد بیاندازد . کودکانی که از عهده ی این کار بر نمی آیند دوباره به آخر صف باز می گردند تا مجدداً فرصت تکرار داشته باشند و کودکان دیگر از بازی خارج می شوند .
فعالیت شماره (2)
نام بازی : گرگ ناقلا
وسیله بازی : ندارد
محیط بازی : فضای باز
تعداد بازیکنان : حد اقل 5 نفر
هدف بازی : تحرک و نشاط و آشنایی با مفهوم ارزش دادن به دیگران و اتحاد و دوستی .
روش بازی : کودکی را به عنوان گرگ انتخاب کنید و کودکان دیگر را در حکم گوسفندان نام گذاری نمایید . در گروه گوسفندان یکی از کودکان به عنوان سردسته انتخاب می شود که باید از افراد گروه در مقابل گرگ دفاع کند .
با شروع بازی , گرگ سعی در گرفتن گوسفندان دارد و سردسته با حمایت از آن ها مانع می شود . کودکی که از سوی گرگ گرفته می شود سعی می کند به گروه برگردد و چنان چه توانست دستش را در دست سردسته قرار دهد دوباره به گروه خود برمی گردد و گرگ از بازی خارج می شود سپس فرد دیگری نقش گرگ را به عهده می گیرد .
فعالیت شماره (3)
نام بازی : من چیستم ؟
وسیله بازی : اشیاء مختلفی چون توپ , شانه , مکعب چوبی , پر , سنگ و یک کیسه ی پارچه ای .
محیط بازی : فضای بسته
تعداد بازیکنان : حد اکثر 10 نفر
هدف بازی : نشاط و شادی , تمرکز , شناخت از طریق لمس و تطابق آن با مفاهیم ذهنی , تشخیص و زبان آموزی .
روش بازی : بچه ها به صورت دایره می نشینند , اشیاء را بدون آن که کودکان آن ها را ببینند درون کیسه گذاشته و ابتدا خود شما با لمس کردن یکی از اشیاء داخل کیسه قبل از بیرون آوردن آن از کیسه نامش را می گوئید و سپس از کیسه خارج می کنید و آن گاه کیسه را به کودک بغلی دستی می دهید و تک تک بچه ها نیز به همین طریق عمل می نمایند .
فعالیت شماره (4)
نام بازی : ماهی گیر و ماهی
وسیله بازی : ندارد
محیط بازی : فضای باز
تعداد بازیکنان : با توجه به گروه های سنی حداقل 5 نفر
هدف بازی : تحرک و نشاط , دقت و سرعت , تعاوت و اشتراک و ارج نهادن به گروه و با هم بودن .
روش بازی : در این بازی یکی از کودکان ماهی گیر می شود و بقیه ماهی کوچک , ماهی های کوچک در فضای باز شروع به حرکت می کنند و ماهی گیر به دنبال گرفتن آن هاست . چنانچه ماهی گیر کودکی را که ماهی است بگیرد آن ها دو ماهی گیر می شوند که با گرفتن دست های هم تور بزرگتری برای ماهی های دیگر فراهم می کنند . سپس آن ها به دنبال سایر ماهی ها می دوند و به همین ترتیب با گرفتن ماهی بیشتر , تور ماهی گیری بزرگتر و ماهی ها آسانتر گرفته می شوند .
اسباب بازی ها بر اساس موقعیت هایی که برای یادگیری می باشند به دو دسته تقسیم می شوند .
1) سازمان یافته :
به اسباب بازی هایی گفته می شود که شکل مشخص و از پیش تعیین شده اند .
2) سازمان نیافته :
دامنه ی این اسباب بازی ها محدود است و به منظور ایجاد موقعیت یادگیری خاص برای کودکان به کار می رود .
اسباب بازی های سازمان یافته به 6 دسته تقسیم می شوند که عبارتند از :
1) اسباب بازی های ویژه خردسالان
2) اسباب بازی هایی که توجه کودک را به خود جلب می کند این نوع اسباب بازی ها حواس و قوای ذهنی را متمرکز می کند .
مانند : اسباب بازی هایی که تولید صدا می کنند (جغجغه)
3) اسباب بازی هایی که برای ایجاد تحرک در کودک هستند که این اسباب بازیها موجب می شوند عضلات تقویت شوند , انرژی مصرف شود , ایجاد تعادل در کودک می کند , اعتماد به نفس کودک را پرورش می دهد مانند : نردبان , طناب , سرسره , الاکلنگ , فرقون , دوچرخه , سه چرخه , ماشین نخی , لی لی کردن.
اسباب بازی هایی که جهت تقویت قوه تمیز و تشخیص هستند شامل :
1) اشکال هندسی را می شناسند .
2) با مفاهیم , اندازه و حجم آشنا می شوند .
3) اثبات و رنگ ها را می شناسند .
اسباب بازی هایی که جهت تقویت مهارت و هماهنگی چشم و انگشتان (نخ و مهره)
اسباب بازی های پیچ کردنی (نخ و تار و پود) تخت هایی که سوراخ دارند , سوار کردن و با هم چفت کردن , آدمک , مهره ها .
اسباب بازی هایی که باعث تقویت قدرت تکلم و بیان کودک می شود مثل :
ساز دهنی , سوت زدن , بادکنک , زو زو بازی , نی زدن , دمینو , لوتو , پازل , کارت های قصه .
نقش اطرافیان در بازی های کودکان
اطرافیان به طور مستقیم و غیر مستقیم می توانند در بازی کودکان شرکت کنند .
در روش مستقیم : آن گاهی به عنوان هم بازی می توانند وارد بازی کودک شوند مثلاً وانمود می کنند که مریض هستند و تقاضای درمان دارند در دخالت مستقیم هرگز نباید بزرگ تر ها اداره ی بازی را به عهده بگیرند و روند بازی را در اختیار کودک بگذارند .
در روش غیر مستقیم : والدین به عنوان هم بازی کودک را راهنمایی می کنند و در این روش بزرگترها بازی را معرفی می کنند مثلاً در دکتر بازی بزرگترها از کودک سؤال می کنند : دکتر چگونه مریض خود را معاینه می کند ؟ این گونه سؤالات می تواند به کودک کمک کند تا اطلاعاتی را کسب و یا با نقش و فعالیت های گوناگون آشنا شوند .
نقش و اهمیت بازی دوران پیش از دبستان
مترجم : جواد آزمون , ماندانا گرگانی
انتشارات ـ مدرسه
استاد : مولائی
دوره : 103
محقق : کبری جعفری خلفلو
دوره مؤسسین مهد