بازی درمانی
مقدمه
بازی درمانی یکی از روشهای مؤثر در درمان مشکلات رفتاری و روانی کودکان است. بطور کلی بازی نقش مؤثری در رشد کودک دارد و در خلال بازی می‌توان به بسیاری از ویژگیها ، مسائل و رشد کودک پی برد. بازیهای کودکان مختلف و نوع ویژگیهایی که از خود ظاهر می‌سازند تفاوتهایی با یکدیگر دارند. هر چند نوع بازیها در گروههای سنی و بچه‌های گروه سنی مشترکاتی دارد، اما نوع شرکت کودک در بازی اهمیت ویژه دارد. بازی درمانگر در واقع از موقعیت بازی برای ایجاد ارتباط با کودک استفاده می‌کند و تلاش می‌کند به تخلیه هیجانی او و حل و فصل مشکلات او در زندگی عادی‌اش بپردازد. ویرجبینا و اسلاین از بازی درمانگران مطرح در این زمینه هستند.
اصول بازی درمانی
اسکلاین در سال 1982 اصول پایه‌ای را برای اجرای روش بازی درمانی معرفی می‌کند و معتقد است بدون رعایت این اصول رابطه و شرایط اولیه برای بازی درمانی ایجاد نخواهد شد.
• درمانگر باید به توسعه یک رابطه گرم و دوستانه با کودک بپردازد. این رابطه اهمیت شایان توجهی بر مؤثر بودن این روش خواهد شد. شاید درمانگر ناچار شود برای ایجاد چنین رابطه‌ای ویژگیهایی را در موقعیت بازی بپذیرد. همانطور که در شیوه‌های روان درمانی بزرگسالان ایجاد رابطه مفید بسیار ضروری و در واقع اساس کار است، در بازی درمانی کودکان نیز ایجاد چنین رابطه‌ای گام اول در شروع درمان است و بدون آن هیچ پیشرفت در کار درمان بوجود نخواهد آمد. • درمانگر پذیرش بدون قید و شرط از کودک داشته باشد. به عبارتی کودک بدون در نظر گرفن ویژگیهای خوب و بدی که دارد یا کارهای خوب و بدی که دارد مورد پذیرش قرار بگیرد. عکس این حالت زمانی اتفاق می‌افتد که درمانگر والدین یا اطرافیان به کودک چنین می‌گویند. چون این کار بد را انجام دادی دیگر دوستت ندارم، گفتن چنین مطالبی به کودک یا ایجاد شرایطی که چنین پیغامی را به کودک برساند، در کودک احساس پذیرش بدون قید و شرط را خدشه‌دار می‌سازد. کودک لازم است احساس کند او را بدون در نظر گرفتن کارهایش دوست دارند، او موجود ارزشمندی است و اگر تنبیهی اتفاق می‌افتد کاری که توسط او انجام گرفته زشت بوده و نه شخصیت او. بر این اساس درمانگر تلاش می‌کند در طول جریان بازی درمانی چنین احساسی را در کودک زنده کند.
• باید شرایط و موقعیتی حاکی از احساس آزادی برای کودک بوجود بیاید. بازی درمانگر این کار را با کنار گذاشتن روشهای محدود کننده سخت گیرانه انجام می‌دهد، تا کودک احساس آزادی کند. این آزادی ، آزادی در عمل و رفتار و همچنین آزادی در احساس را شامل می‌شود. بطوری که بتواند احساست خود را بدون احساس محدودیت ظاهر سازد. به عنوان یک مثال در یک جلسه بازی درمانی کودک چنین آزادی را احساس می‌کند که عروسک کوچکی را که نمادی از برادر کوچکتر است، مفصلا کتک بزند.
• درمانگر حضور فعال و عملکرد سریعی در جریان درمان دارد. بر حسب شرایط و موقعیتهایی که پیش می‌آید رفتارهایی که از کودک سر می‌زند به موقع وارد عمل می‌شود و با مداخله مثلا تفسیر احساسات و استفاده از رفتارهای جایگزین به کودک کمک می‌کند.
• درمانگر تواناییهای کودک را مهم و با اهمیت می‌شمارد و تلاش می‌کند و در فرصتهای مناسب از آنها برای حل مشکل استفاده کند. درمانگر برای این کار باید تلاش زیادی در جهت شناخت کودک و بویژه تواناییهای او انجام دهد و زیرکانه از این تواناییها به نفع کودک استفاده کند. به عبارتی به صورت فعالانه‌ای کودک را در جریان درمان شرکت می‌دهد و با تأکید بر مهارتهای او ، او را در جریان درمان بطور مسئولانه هدایت می‌کند.
• در شرایطی که در جریان بازی درمانی ایجاد می‌شود بیشترین نقش اولیه را کودک ایفا می‌کند. کودک شرایط بازی را می‌سازد و بازی درمانگر به عنوان هدایت کننده و تفسیر کننده روشهای او را پیگیری می‌کند. درمانگر هیچ نوع بازی و شرایطی را برای کودک القا نمی‌کند و کودک را آزاد می‌گذارد تا به بازی بپردازد و درمانگر آن هوشیارانه بازی او را مورد بررسی قرار می‌دهد و از آن برای درمان کودک استفاده می‌کند.
• درمانگر تلاش نمی‌کند که فرآیند درمان را سرعت ببخشد. بازی درمانی به صورت تدریجی ادامه و گسترش می‌یابد تا به نتیجه مورد نظر برسد.
• در کنار آزادی و اختیار عمل که کودک در جریان بازی دریافت می‌دارد محدودیتهایی تنها با هدف نزدیک سازی درمان به دنیای واقعی اعمال می‌شود و توجه کودک را به مسئولیت خود و احساسات خود جلب می‌نماید.
موقعیت مناسب برای بازی درمانی
بازی درمانی معمولا در کلینیکهای مشاوره و درمانی که مجهز به اتاق بازی کودک هستند، انجام می‌گیرد. در این اتاقها فضای مناسب و اسباب بازیهای مناسب برای بازی قرار داده می‌شود. اما در هر حال بازی درمانی را در هر مکانی که مجهز به یکسری وسایل مورد نیاز برای بازی باشد که رفتار عمل کودک را محدود ننماید، می‌توان انجام داد. این روش گاه در مهد کودکها و مدارس نیز ممکن است انجام شود.
کدام اختلالات با روش بازی درمانی می‌توانند درمان شوند؟
انواع اختلالاتی را که ریشه در احساسات و هیجانات کودک ، سازگاری او با محیط و … دارند، می‌توان با این روش درمان کرد. افسردگی کودکان ، ترسهای کودکان ، مشکلات رفتاری که ریشه اضطرابی دارند شب ادراری ، ناخن جویدن ، دروغ گفتن ، پرخاشگری و … را می‌توان با استفاده از این روش حل کرد.
بازی درمانی، شیوه ای موثر برای درمان اختلالات دوران کودکی
بازی علاوه بر این که یکی از مولفه های تاثیرگذار در رشد و تکامل روانی – اجتماعی کودک است و کودک از این طریق یاد می گیرد که با محیط اطراف خود تعامل برقرار کند، شیوه ای موثر برای درمان برخی از اختلالات روانی کودک است. دکتر پیمان هاشمیان، فوق تخصص روان پزشکی کودک و نوجوان و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد، با بیان این مقدمه به خراسان می گوید: بازی ها چند دسته است. بازی های «سازنده» مثل پازل یا لگو و بازی های «حرکتی» مثل دویدن و لی لی کردن هر یک در رشد بخشی از شخصیت کودک نقش دارد. در بازی های «وانمودی» کودک خود را جای فرد دیگری قرار می دهد و در خیالات خود بازی می کند. این نوع بازی ها در رشد تخیل کودک به ویژه در ۵ سال اول زندگی نقش مهمی دارد.
اصول بازی درمانی
استفاده از روش های بازی برای رفع مشکل کودک «بازی درمانی» نامیده می شود. در این روش در واقع از موقعیت بازی برای ایجاد ارتباط با کودک استفاده می شود تا کودک بتواند هیجان خود را تخلیه کند. اما این شیوه به عنوان یک روش درمانی تابع اصول خاصی است که بدون رعایت این اصول شرایط اولیه برای بازی درمانی ایجاد نخواهد شد.
اتاقی که برای بازی در نظر گرفته می شود باید به اندازه کافی بزرگ باشد و یادگیری قوانین باید در ابتدای بازی انجام شود. امنیت، نور و فضای مناسب ضروری است و دمای هوا باید متعادل باشد. درمانگر نیز باید ویژگی های خاصی داشته باشد و بتواند رابطه گرم و دوستانه ای با کودک برقرار کند. ارتباط کلامی و غیرکلامی صحیحی با کودک داشته باشد و از حرکات دست استفاده کند و در بازی تن صدای خود را تغییر دهد. در بازی شریک خوبی باشد و به موقع نوبت دهد. آمادگی تغییر در بازی را داشته باشد و قبل از ورود به اتاق بازی، مسائل مربوط به بازی را بداند. پدر یا مادر قبل از ورود به اتاق بازی قوانین بازی را به زبان ساده به کودک گوشزد کند. مدت زمان بازی بر اساس سن کودک تفاوت می کند و از ۱۵ دقیقه تا یک ساعت طول می کشد. بازی باید هدفمند باشد و به عنوان مثال هدف از بازی مهارت دوست پیدا کردن است و کودک تا پایان بازی باید بتواند این مهارت را در قالب بازی با عروسک ها یا حیوانات و آشنایی آن ها با یکدیگر فرا بگیرد. خاتمه بازی باید مشخص باشد و کودک باید بداند بازی کی تمام می شود.
درمان اختلالات روانی کودکان
دکتر هاشمیان با اشاره به این که انواع اختلالاتی را که ریشه در احساسات و هیجانات کودک و یا سازگاری با محیط دارد، می توان با این شیوه درمان کرد، ادامه می دهد: مشکلاتی مانند افسردگی کودکان، بیش فعالی، اختلالات اضطرابی، اختلالات اوتیسم و حتی کودکان عقب مانده ذهنی را با استفاده از شیوه بازی درمانی می توان بهبود بخشید. این روش برای کودکان تا ۱۰ سالگی قابل اجراست اما برای کودکانی که از نظر رشد روانی تاخیر دارند تا ۱۵ سالگی هم قابل اجراست. طبیعی است که پروتکل های درمانی برای بیماری ها و اختلالات روانی متعدد است و می توان آن را به صورت فردی یا گروهی انجام داد. در بازی های گروهی کودکانی که مشکل مشابه دارند در یک گروه ۴ یا ۵ نفره وارد اتاق بازی می شوند و برنامه درمانی مشابهی برای آن ها اجرا می شود.
گاهی لازم است از روش «مددجو مدار» استفاده شود؛ در این روش کودک آزاد گذاشته می شود تا خودش بازی کند و زمانی که لازم است درمانگر وارد بازی می شود و درمان را آغاز می کند.
در بیشتر موارد قوانین بازی مشخص و واضح است و کودک باید طبق قوانین اتاق بازی، بازی ها را گام به گام پیش ببرد و به ازای هر یک امتیاز بگیرد. گاهی می توان از حضور در اتاق بازی برای ارزیابی وضعیت روانی کودک استفاده کرد. به عنوان مثال می توان میزان اضطراب یا بیش فعالی کودک را پس از حضور در اتاق بازی دریافت. کودکانی که دچار اضطراب هستند در اتاق بازی طی مراحل هشت گانه درمان می شوند به نحوی که از رفتن پدر و مادر احساس ناراحتی نمی کنند. ترس از شنا، تاریکی یا تنهایی در قالب بازی درمان می شود. بازی موش و گربه در اتاق بازی برای این دسته از کودکان اجرا می شود. این بازی طوری انجام می شود که کودک که نقش موش را دارد برنده بازی می شود. در این شرایط او که قهرمان داستان است در واقع خود را درمان می کند. برای کودکان بیش فعال نیز از روش هایی استفاده می شود که بر مبنای اصول «ببین، گوش کن، فکر کن، بایست، عمل کن» است. این روش باعث می شود کودک در محیط اتاق بازی مهارت های ذهنی خود را به وجود آورد. برای کودکان بیش فعال انجام این اصول بسیار سخت است زیرا اصولا این دسته از کودکان نمی توانند یک جا بنشینند و یا صبر و تحمل بسیار کمی دارند. بنابراین تأکید بر این اصول به هنگام انجام بازی دلخواه می تواند به آن ها کمک کند.
این فوق تخصص روان پزشکی کودک و نوجوان درباره نقش بازی درمانی برای درمان مبتلایان به طیف اختلالات اوتیسم تصریح می کند: بازی درمانی برای این کودکان یک درمان انتخابی است و در کنار کار درمانی و گفتار درمانی بسیار کمک کننده است. بازی درمانی برای این کودکان معمولا به صورت فردی انجام می شود و تأکید بر تعامل بیشتر کودک با محیط اطراف است. تلاش بر این است که احساسات پنج گانه کودک در تعامل با محیط افزایش پیدا کند و معمولا با یک وسیله خاص در اتاق بازی آن قدر با کودک بازی می کنیم تا کودک با آن خو بگیرد و احساسات پنج گانه خود را تقویت کند. درباره کودکان عقب مانده ذهنی هم باید گفت تلاش می شود این دسته از کودکان به کنترل هیجان دست پیدا کنند و یادگیری خود را که معمولا بیش از کودکان عادی وقت می برد، افزایش دهند. برای این دسته از کودکان هم بازی مثل موش و گربه طراحی می شود که نیازمند کمک است و کودک طی بازی تلاش می کند او را درمان کند و کودک در واقع خود را درمان می کند.
نتیجه گیری صحیح
وی با تأکید بر این که نقش درمانگر در به نتیجه رساندن روش بازی درمانی بسیار حیاتی است، می گوید: درمانگر باید بیماری را بشناسد، روش درمانی را بداند و بتواند ارتباط صحیحی با کودک برقرار کند. باید از نظر چهره و علائم برای کودک جذابیت داشته باشد و سعی کند مراحل درمان را پیگیری و تغییرات هر جلسه را ثبت کند و مدت درمان از یک ماه تا ۱۵ ماه را تعیین کند. معمولا برای کودکان یک تا ۶ ساله، یک تا ۴ ماه، برای کودکان ۶ تا ۸ سال، حدود یک تا ۶ ماه برای بچه های ۸ تا ۱۰ سال و حدود یک تا ۱۲ ماه و پس از آن تا ۱۵ ماه مدت زمان بازی درمانی در نظر گرفته می شود. کودکان طی این مدت تکالیف خود را پس از هر جلسه در منزل انجام می دهند و در جلسه بعد آن را اجرا می کنند. در پایان جلسات ارزیابی کلی انجام می شود و درمانگر درباره خاتمه دوره تصمیم گیری می کند. در مواردی پایان ناگهانی بازی درمانی باعث عود مشکل کودک می شود بنابراین ختم درمان بسیار مهم است. به عنوان مثال کودکی که پدر یا مادرش را از دست داده و دچار اضطراب سوگ شده است، طی مدت درمان به درمانگر وابسته می شود. لازم است در طور دوره درمان، تدابیری اندیشیده شود. مثلا در بازی گفته می شود که ب
ابای یکی از شخصیت های داستان به سفر می رود و تا پایان بازی برنمی گردد. به این ترتیب کودک کم کم برای جدایی آمادگی پیدا می کند. نکته اساسی این که لازم است در ابتدای شروع دوره، والدین نسبت به ویژگی های شخصیتی و مشکلات خود آگاه شوند و راهکارهای درمانگر را برای تغییر بپذیرند تا بازی درمانی موثر واقع شود. والدینی که اطلاعات کافی درباره بیماری و پروتکل درمانی ندارند نمی توانند در اتاق بازی عملکرد مناسبی داشته باشند از این رو این شیوه علمی برای کارکرد مفید به همکاری خانواده و درمانگر نیاز دارد. همچنین در منزل هم باید دستورالعمل های پزشک را اجرا کنند تا به طور موثری از درمان نتیجه بگیرند.
منبع : تکاپو
مشاهده و دانلود فایل های تخصصی شناخت + درمان انواع اختلالات یادگیری وبیش فعالی (روی متن کلیک کنید)
مشاهده و دانلود مقالات رایگان مرتبط با اختلالات یادگیری وبیش فعالی (روی متن کلیک کنید)
مشاهده و دانلود نرم افزارهای رایگان مرتبط با اختلالات یادگیری وبیش فعالی (روی متن کلیک کنید)
مشاهده و دانلود کتاب های رایگان مرتبط با اختلالات یادگیری وبیش فعالی (روی متن کلیک کنید)
مشاهده و دانلود پرسشنامه و تست های رایگان مرتبط با اختلالات یادگیری و بیش فعالی(روی متن کلیک کنید)
مشاهده و دانلود فایلهای pdf رایگان مرتبط با اختلالات یادگیری وبیش فعالی (روی متن کلیک کنید)
مشاهده و دانلود فیلم و کلیپ های رایگان مرتبط با اختلالات یادگیری وبیش فعالی (روی متن کلیک کنید)
مشاهده 1500 مطلب علمی و آموزشی مرتبط با اختلالات یادگیری و بیش فعالی (روی متن کلیک کنید)
مشاهده و دانلود نرم افزارهای رایگان مرتبط با اختلالات یادگیری و بیش فعالی (روی متن کلیک کنید)